Zelfmoord is altijd een zeer controversieel onderwerp geweest in elke samenleving, maar we gaan het niet hebben over de bijbehorende morele en ethische waarden. Je eigen leven nemen is een moeilijke beslissing, maar is het exclusief voor mensen? Bestaat zelfmoord in het dierenrijk?
Door de geschiedenis heen zijn er merkwaardige gevallen van zelfmoord gevonden bij allerlei dieren zoals honden, katten, paarden, dolfijnen (zoals de beroemde Flipper) of walvissen. Deze documenten werden niet meer dan dat, geïsoleerde gevallen die in een tijdschrift of krant werden gepubliceerd als eigenaardig nieuws, altijd gezien met een menselijke interpretatie.
Om de vorige vraag te beantwoorden, is het noodzakelijk om wetenschappelijk bewijs te zoeken. Begrijpen dieren het concept van zelfmoord en kunnen ze deze beslissing nemen? Ontdek het in de volgende regels.
Zelfvernietigend gedrag bij dieren
Een ding dat we kunnen bevestigen, is dat dieren zichzelf vrijwillig en bewust kunnen verwonden door stress.
Veel dieren in gevangenschap kunnen last hebben van een hoge mate van angst, die na verloop van tijd, als ze niet wordt opgelost, chronisch kan worden en de gezondheid van het dier negatief kan beïnvloeden.
Stereotypen zijn repetitief gedrag veroorzaakt door stress en kunnen worden gezien bij dieren die in gevangenschap worden gehouden, omdat ze indicatoren zijn van een gebrek aan verrijking en welzijn.
Deze gedragingen kunnen per soort verschillen, maar het zijn zeer karakteristieke en gemakkelijk herkenbare gedragspatronen.
Enkele voorbeelden van algemene stereotypen bij dieren zijn rond zichzelf cirkelen, van de ene naar de andere kant lopen of onophoudelijke geluiden maken. De ernstigste stereotypen zijn die waarbij men zichzelf lichamelijk letsel toebrengt.
Botsen tegen de muren van het verblijf, agressie naar andere leeftijdsgenoten, dwangmatig likken of zelfbeschadiging zijn zelfdestructief gedrag dat voortkomt uit een staat van aanhoudende stress.
De geleefde ervaringen kunnen ook zelfvernietigend gedrag genereren wanneer het dier opnieuw aan dezelfde traumatische situatie wordt blootgesteld. Helaas is dit gedrag in de meeste van deze gevallen het gevolg van menselijk ingrijpen.
Kan een dier zijn zelfmoord plannen?
Een kenmerk dat ons onderscheidt van andere dieren is ons vermogen om te plannen op korte, middellange en lange termijn. Het idee van zelfmoord ontstaat niet van de ene op de andere dag, maar is het resultaat van diepe meditatie, het gevolg van ervaringen die de persoon lijden.
Als we ook dieren zelfmoord toeschrijven, gaan we ervan uit dat ze zich bewust zijn van hun eigen sterfelijkheid en in staat zijn om hun toestand in te schatten en op basis daarvan besluiten te sterven en hun dood te plannen.
Natuurlijk begrijpen dieren risicosituaties en het gevaar om opgejaagd, gevangen, bevroren of verdronken te worden.
Ze zijn ook in staat om andere dode dieren te herkennen en sommigen lijken zelfs een rouwproces door te maken, maar begrijpen ze wat dood is als concept? Kunnen ze het zien als een uitweg uit hun problemen?
De waarheid is dat we niet kunnen denken als een dier. We kunnen weten hoe zijn brein werkt en hoe hij zich gedraagt, maar we kunnen zijn gedachten niet ontcijferen, noch er zulke menselijke gevoelens aan toekennen.
Gevallen van zelfmoord kunnen individuele verklaringen hebben, maar er is nog steeds geen wetenschappelijk bewijs om zelfmoord bij dieren te verklaren.
Gevallen van zelfmoord bij dieren
Zoals we al zeiden, zijn er door de geschiedenis heen gevallen van zelfmoord geweest in het dierenrijk. Sommige zijn geïsoleerde gebeurtenissen, andere zijn natuurlijke fenomenen die op zelfmoord kunnen lijken.
Walvissen gestrand op de kust: het risico om de leider te volgen?
Het is geen ongebruikelijke gebeurtenis dat een walvis aanspoelt als hij verdwa alt of als gevolg van een sterke storm, maar het komt zelden voor als het massaal voorkomt. En zo is het de afgelopen jaren gebeurd op Australische stranden, honderden walvissen zijn bij verschillende gelegenheden gestrand zonder duidelijke verklaring.
Wat zorgt ervoor dat een walvis plotseling richting de kust gaat en al zijn metgezellen volgen totdat ze zijn gestrand? Een duidelijk antwoord is nog niet gevonden, maar de wetenschappelijke opinie wijst op de theorie van desoriëntatie en de effecten van geluidsoverlast in de zee.
Walvissen reizen in grote groepen, hun sociale band is erg sterk en ze volgen een leider die hen te allen tijde begeleidt. De desoriëntatie van de leider heeft invloed op de hele groep, wat de massale strandingen zou kunnen verklaren.
Het offer van een moeder
Niet alleen menselijke ouders geven alles voor hun kinderen. In het dierenrijk riskeren ouders predatie door hun jongen te voeren, te bewaken en te beschermen. Sommige dieren laten letterlijk hun huid achter om voor hun jongen te zorgen (zoals in het geval van Surinaamse padden) of geven hun leven voor het voortbestaan van hun kroost.
Een voorbeeld van dit laatste geval is de Afrikaanse spin Stegodyphus dumicola, die zijn jongen zijn eigen lichaam aanbiedt als voedsel.
Het offer houdt hier niet op, aangezien andere vrouwtjes die in hetzelfde nest aanwezig zijn zich ook laten opeten wanneer de middelen schaars zijn. Het is geen agressief gedrag, de kleine spinnen vallen hun verzorgers niet aan, deze strategie staat bekend als matrifagie.
Dit specifieke gedrag van dieren kan worden geïnterpreteerd als "zelfmoord uit liefde voor kinderen" . Het is echter nog steeds een strategie voor ouderlijke zorg die natuurlijke selectie in de loop van de evolutionaire geschiedenis heeft gehandhaafd.
Op deze manier wordt de kans op overleving en groei van het nageslacht verhoogd, wat op lange termijn de soort als geheel ten goede komt.
