Bewustzijn is een van die grote vragen over de geest. Iedereen kan erover praten, zelfs een ruwe definitie geven, en we zijn het er allemaal over eens dat het bestaat en dat we er een hebben. Maar hoe zit het met de rest van de levende wezens? Hebben dieren een geweten?
Dat een dier zich bewust is van wat er om hem heen gebeurt, inclusief zichzelf, is iets wat de mens al heel lang nieuwsgierig maakt. In de loop der jaren heeft de alomvattendheid van de term 'bewustzijn' zijn spectrum geleidelijk verbreed en diersoorten bereikt die we ons nooit hadden kunnen voorstellen.
Hoe noemen we geweten?
Bewustzijn of bewustzijn wordt gedefinieerd als het vermogen om niet alleen de prikkels die uit de omgeving komen te verwerken, maar ze ook subjectief te ervaren. Dat wil zeggen, een bewust wezen ziet niet alleen een object, maar weet ook dat het ernaar kijkt.
Neurowetenschap, op zoek naar antwoorden in de hersenen, vond een gemeenschappelijke neurologische basis voor de meeste dieren in termen van het vermogen om prikkels te voelen en er emotioneel op te reageren.
In vergelijkende studies tussen zoogdieren en vogels bleek bijvoorbeeld dat beide over de nodige mechanismen beschikten om een subjectief bewustzijn van hun ervaring te hebben, dus het was niet iets exclusiefs voor zoogdieren.
Zozeer zelfs dat in 2003 op de Francis Crick Memorial Conference - gehouden aan de Universiteit van Cambridge - het merendeel van de neurowetenschappers een verklaring ondertekende waarin stond dat niet-menselijke dieren bewustzijn bezitten.
Is dierlijk bewustzijn vergelijkbaar met menselijk bewustzijn?
De eerste onderzoeken naar het bewustzijn van dieren waren gebaseerd op tests bij kinderen. De spiegeltest, gemaakt door Gordon Gallup, is een van de bekendste. In dit experiment kreeg het dier een merkteken dat alleen te zien was door in de spiegel te kijken.
De dieren die de test doorstaan – voornamelijk mensapen – vertoonden gedrag dat kenmerkend is voor zelfherkenning: ze probeerden de vlek te verwijderen, bekeken de vlek vanuit verschillende hoeken of trokken gezichten.
De spiegeltest aangepast
De spiegeltest werd het meest gebruikt totdat critici het volgende naar voren brachten: nemen alle soorten de wereld op dezelfde manier waar als wij? Het antwoord is nee.
Om een voorbeeld te geven: een hond is veel meer afhankelijk van geur dan een mens om met de omgeving om te gaan, net zoals een roofvogel bijna al zijn perceptie baseert op het gezichtsvermogen, veel scherper dan het onze.
Dit zijn enkele soorten waarbij het bestaan van een bewustzijn is aangetoond:
- Honden: Alexandra Horowitz paste de spiegeltest aan om deze aan te passen aan de reukzin van honden en ontdekte dat honden meer tijd besteedden aan het opsnuiven van de geur van anderen dan die van henzelf.
- Crows: De meeste vogels baseren hun ervaring op visie, net als wij. Er zijn videotests die laten zien hoe sommige soorten de spiegeltest doorstaan.
- Dolfijnen: bekend om hun hoge intelligentie, behoorden dolfijnen tot de eerste soorten die de spiegeltest doorstonden.
- Olifanten: net als dolfijnen slaagden deze gevoelige en complexe zoogdieren met weinig moeite voor de spiegeltest.
- Vis: Hoewel nog te interpreteren, vertoonde de poetslipvis (labroides dimidiatus) atypisch gedrag voor de spiegel, wat niet was waargenomen in sociale interacties met andere leden van de soort.
Het aanpassen van de spiegeltest gaf ons de sleutel die wij mensen nodig hadden: je kunt de perceptie van alle soorten niet door hetzelfde patroon knippen. Dit was een belangrijke vooruitgang voor de ethologie en de demonstratie dat de menselijke superioriteit op de planeet steeds minder duurzaam is.
Dus, hebben dieren bewustzijn?
Alle bewijzen wijzen erop. Dierenrechtengroepen liepen voorop met studies die aantoonden dat niet-menselijke dieren pijn voelen, wat de basis legde voor empathie voor hen.
De weg houdt daar niet op: niet alleen is aangetoond dat dieren een geweten hebben, maar veel van hen vertonen ook gedragingen en emoties die zo veel op die van ons lijken - zoals een gevoel van rechtvaardigheid of zelfs begrip voor de dood - dat het het v alt niet te ontkennen dat ze net zo gevoelig kunnen zijn als wij.