Traditioneel vermijdt de ethologie het toeschrijven van menselijke gevoelens, zoals verdriet of liefde, aan dieren. Maar elke dag verschijnen er meer getuigenissen en wetenschappelijke observaties die aangeven dat veel dieren op de een of andere manier lijden onder het verlies van hun familieleden of metgezellen in de sociale groep. Daarom kunnen we vandaag praten over rouw bij primaten en andere soorten. Dit komt omdat de beschrijving van deze gevoelens niet exclusief is voor mensen en bovendien wijzen ze op een gemeenschappelijke evolutionaire oorsprong.
Gedurende de laatste twee eeuwen zijn er verslagen van thanatologische activiteiten bij niet-menselijke primaten, zoals het inspecteren, slepen of beschermen van dode soortgenoten. Helaas lijkt het erop dat dit gedrag niet relevant was voor de wetenschap en werd genegeerd.
Momenteel worden er steeds meer onderzoeken uitgevoerd, zowel in vrijheid als in gevangenschap, naar het thanatologische gedrag van niet-menselijke primaten en andere soorten.
Hebben dieren bewustzijn over de dood?
Fysiologische studies naar het bewustzijn van dieren hebben aangetoond datdieren, van slakken tot mensen, op zijn minst eenvoudige niveaus van bewustzijn vertonen.Dit komt omdat iedereen de nodige neurotransmitters heeft om dit vermogen te ontwikkelen.
Vanuit evolutionair oogpunt zorgt het feit dat ze zelfbewust zijn ervoor dat dieren ontsnappen aan hun roofdieren of aan omstandigheden die hun leven in gevaar kunnen brengen. Om deze redenzouden we kunnen denken dat dieren zich op de een of andere manier bewust zijn van hun eigen bestaan , hoewel misschien niet op een transcendentale manier, zoals bij de mens.
Aan de andere kant zijn er dieren met sterk ontwikkelde hersenen, zoals olifanten, orang-oetans, chimpansees, gorilla's, veel vogels, of zelfs honden en katten. Deze gewervelde dieren vertonen gedrag dat veel dichter bij dat van mensen ligt, met betrekking tot verdriet na de dood van een dierbare.
Bewust zijn van de mogelijkheid van de dood betekent niet noodzakelijk dat je begrafenisrituelen uitvoert of nadenkt over het hiernamaals.Gewoon, depressie, rouw of apathie na het vertrek van een peer of een ander individu in de sociale groep. Een goed voorbeeld hiervan is duelleren met primaten.
Hoe is rouw bij primaten?
Op basis van de wetenschappelijke literatuur van de laatste twee eeuwen zijn er gegevens over rouw bij primaten, hoe ze hun doden vervoeren of hoe ze hun lichaam beschermen.
Een van de meest relevante feiten is hoe ze dode baby's dragen, hoewel dit feit representatief is voor andere zoogdiersoorten.Treedt op onafhankelijk van de doodsoorzaak. Dit heeft echter wel invloed op de duur van het gedrag.
Hoewel een moeder enorm wordt getroffen door de verdwijning van haar nageslacht,wat een sociale groep echt lijkt te storen, is de dood van volwassenen en jongeren.
Het lijkt erop dat de mate waarin groepsleden het verlies voelen verband houdt met geslacht, rang en verwantschap met de dode primaat. Het gedrag dat ze vertonen is zeer divers:
- Bloemen, trekken en slepen van het lijk die lijken te laten zien dat ze ze op de een of andere manier willen doen herleven
- Lijkbescherming
- Horloges
- Bezoeken
- Vermijd de plaats van overlijden
- Verlating van het lijk
Tijdens het uitvoeren van dit gedrag,laten primaten vaak een grote verscheidenheid aan vocalisaties horen, zoals alarmoproepen, hulpgeroep en andere communicatie tussen individuen in de groep.
Hoewel dit gedrag zou kunnen wijzen op het bewustzijn van de dood als een onomkeerbare en toevallige gebeurtenis, stoppen veel primaten gewoon met het behandelen van het lijk alsof het levend is.
Tochdeze mortuariumgedragingen komen voor bij alle soorten primaten, wat erop zou kunnen wijzen dat de voorouders van de mens, zo'n drie miljoen jaar geleden, dit gedrag al vertoonden.
Olifantenbegraafplaatsen en rouw bij andere dieren
Terminologisch gezien zijn olifantenbegraafplaatsen plaatsen waar veel skeletresten van deze zoogdieren worden gevonden. Oude olifanten komen in deze gebieden terecht omdat hier de zachtste grassen te vinden zijn en door hun versleten tanden gemakkelijk te verteren zijn.
Behalve dat dit de reden is dat dergelijke begraafplaatsen worden gevormd, lijken olifanten een speciale interesse te hebben in de schedels en slagtanden van hun medeschepselen, of ze nu verwant zijn of niet.
Aan de andere kant,olifanten lijden wanneer ze een familielid of groepslid verliezen, vooral moeders met hun jongen. Ze proberen ze altijd wanhopig te doen herleven en kunnen ze naar beneden slepen dagenlang.
Een andere soort waarbij mortuariumgedrag is waargenomen, is bij dolfijnen. Dolfijnen voelen een sterke gehechtheid aan hun levenspartners. Wanneer iemand sterft of op het punt staat te sterven, zorgt de rest van de individuen – hoewel vooral de vrouwen – voor het lichaam of de stervende persoon.
Tot slot,vogels, maar vooral papegaaien, hebben veel te lijden onder het verlies van hun partner. Soms hebben ze het zo moeilijk dat ze liever in stilte, laat jezelf sterven.
