Rust bij vissen is een onderwerp waarover weinig bekend is, en de vraag rijst vaak of vissen kunnen slapen. Het korte antwoord is ja, en dat is dat de meeste vissen slapen. Gezien het feit dat de meeste vissen geen oogleden hebben, sluiten ze hun ogen niet tijdens het slapen zoals zoogdieren dat doen.
De rol van rust bij vissen
Wetenschappelijk onderzoek heeft aangetoond dat vissenslaap een herstellende en energiebesparende functie heeft. Vissen rusten dag en nacht door elkaar. Rust werkt bij vissen echter anders dan bij hogere gewervelde dieren.
Vissen blijven ook in rusttoestand alert voor gevaar. We kunnen zeggen dat vissen hebben geleerd te slapen met één oog 'open'.
Zoals met alles zijn er uitzonderingen. De Spaanse grootvis (Bodianus rufus) slaapt bijvoorbeeld zo diep dat je hem naar de oppervlakte van het water kunt tillen, voordat je een reactie uitlokt.
Een ander merkwaardig voorbeeld wordt geïllustreerd door sommige soorten papegaaivissen, die hun eigen 'klamboe' van slijm opheffen om zichzelf te beschermen tegen parasieten, roofdieren te weren en in vrede te kunnen slapen.
Slaap is een universeel fenomeen
Het is algemeen aanvaard dat cyclische overgangen tussen slaap en activiteit onderhevig zijn aan controlemechanismen van de hersenen. Hoewel er geen twijfel over bestaat dat rust essentieel is voor het fysiologische evenwicht van het organisme, zijn de specifieke mechanismen waardoor slaap op de fysiologie inwerkt niet onthuld.
Evolutionaire studies tonen aan dat koudbloedige dieren geen echte slaap-waakcycli vertonen. Dit zijn cyclische overgangen tussen rust en activiteit die worden bepaald door omgevingsfactoren.
Tot nu toe hebben experts elektro-encefalogramanalyses uitgevoerd bij dieren die geen ontwikkelde hersenschors hebben, zoals schildpadden, hagedissen en vissen, zonder enig patroon van hersenactiviteit te kunnen vinden dat in verband kan worden gebracht met de rusttoestand.
Slaap als een beeldprocessor
Wetenschappelijke studies hebben aangetoond dat de hersenactiviteit voor het verwerken van visuele informatie groter is dan die voor het verwerken van andere modaliteiten van sensorische informatie.
Er is gepostuleerd dat in primitieve tijden niet-slapende dieren complex gedrag ontwikkelden dat een grote visuele capaciteit vereiste. De verwerking van deze informatie begon de neurale capaciteit in waakzaamheid te verzadigen en bijgevolg zouden de slaap-activiteitscycli zich ontwikkelen.Slaap is dus mogelijk geëvolueerd als een mechanisme om hersencircuits te 'resetten'.
Slapeloze vis
Wetenschappers hebben een theorie dat vissen die niet slapen dit niet nodig hebben, omdat ze geen visuele informatie hoeven te verwerken. Volgens deze theorie slapen blinde vissen die in grotten in de diepzee leven nooit.
Andere slapeloze vissen die wel een focaal zicht hebben, zoals tonijn en haai, leven in oceanische habitats in open water, met zeer weinig visuele kenmerken om vast te leggen. Als gevolg hiervan hebben je hersenen, die weinig visuele gegevens verzamelen, geen rust nodig om deze te verwerken.
Hoe rust wordt herkend bij vissen
- De vissen rusten 's nachts of overdag onduidelijk. Bij bepaalde soorten is het gebruikelijk dat ze rotsen of planten zoeken om beschermd te rusten.
- Het is gebruikelijk dat ze de achterste of onderste vin op de zeebodem plaatsen. Zo fungeert de vin als een soort anker, die voorkomt dat de zeestroming ze meesleurt.
- Het kan gebeuren dat de vis geluiden maakt om roofdieren af te weren. Dit is het geval bij de gruntvis.
- Ze kunnen op de zeebodem rusten. Van daaruit gaan ze periodiek omhoog om te ademen zonder wakker te hoeven worden; Dit doen ze dankzij hun zwemblaas.
- Sommige vissoorten kunnen tijdens het slapen de kleur van hun schubben veranderen, zodat ze tijdens het slapen niet zo opvallen voor eventuele vijanden.
Slaap is zo'n complex proces dat het noodzakelijkerwijs een vitale functie moet vervullen. Als slapen op een bepaald moment in de evolutie een optie was, toont de geschiedenis ons het voordeel van slapen, aangezien de dieren die slapen de overhand hebben in de natuur.