Traditioneel heeft de ethologie vermeden om menselijke gevoelens, zoals verdriet of liefde, toe te schrijven aan dieren. Maar elke dag verschijnen er meer getuigenissen en wetenschappelijke observaties die erop wijzen dat, veel dieren lijden op de een of andere manier onder het verlies van hun familieleden of metgezellen van de sociale groep. Daarom kunnen we vandaag praten over rouw bij primaten en andere soorten. Dit komt omdat de beschrijving van deze gevoelens niet uniek is voor mensen en ook wijst op een gemeenschappelijke evolutionaire oorsprong.
Gedurende de laatste twee eeuwen zijn er gegevens van thanatologische activiteiten bij niet-menselijke primaten, zoals het inspecteren, slepen of beschermen van dode soortgenoten. Helaas lijkt het erop dat deze gedragingen niet relevant waren voor de wetenschap en werden genegeerd.
Momenteel wordt er, zowel in vrijheid als in gevangenschap, steeds meer onderzoek gedaan naar het thanatologische gedrag van niet-menselijke primaten en andere soorten.
Zijn dieren zich bewust van de dood?
Studies naar het bewustzijn van dieren, gebaseerd op fysiologie, hebben aangetoond dat: dieren, van slakken tot mensen, vertonen op zijn minst eenvoudige bewustzijnsniveaus. Dit komt omdat ze allemaal de nodige neurotransmitters hebben om dit vermogen te ontwikkelen.
Vanuit een evolutionair oogpunt zorgt het feit dat ze zich van zichzelf bewust zijn ervoor dat dieren ontsnappen aan hun roofdieren of aan omstandigheden die hun leven in gevaar kunnen brengen. Dus, we zouden kunnen denken dat dieren zich op de een of andere manier bewust zijn van hun eigen bestaan, hoewel misschien geen transcendentale vorm, zoals bij de mens.
Aan de andere kant zijn er dieren met een sterk ontwikkeld brein, zoals olifanten, orang-oetans, chimpansees, gorilla's, veel vogels of zelfs honden en katten. Deze gewervelde dieren vertonen gedrag dat veel dichter bij dat van mensen ligt, met betrekking tot de straf na de dood van een geliefde.
Bewust zijn van de mogelijkheid van de dood betekent niet noodzakelijkerwijs het uitvoeren van begrafenisrituelen of de gedachte aan het hiernamaals. Simpelweg depressie, verdriet of apathie na het vertrek van een medemens of een ander individu uit de sociale groep. Een goed voorbeeld hiervan is verdriet bij primaten.
Hoe is verdriet bij primaten?
Op basis van de wetenschappelijke literatuur van de afgelopen twee eeuwen zijn er gegevens over rouw bij primaten, hoe ze hun doden vervoeren of hoe ze hun lichaam beschermen.
Een van de meest relevante feiten is hoe ze dode baby's dragen, hoewel dit feit representatief is voor andere soorten zoogdieren. Het komt voor ongeacht de doodsoorzaak. Dit heeft echter wel invloed op de duur van het gedrag.
Hoewel een moeder zwaar getroffen wordt door het verdwijnen van haar nageslacht, wat een sociale groep echt lijkt te verstoren, is de dood van volwassen en jeugdige individuen.
Het lijkt erop dat de mate waarin groepsleden verlies voelen, verband houdt met geslacht, rang en relatie met de dode primaat. Het gedrag dat ze vertonen is zeer divers:
- Stakingen, schokken en slepen van het lijk die lijken te laten zien dat ze ze op de een of andere manier willen doen herleven
- Lijkbescherming
- waken
- bezoeken
- Vermijd de plaats van overlijden
- Verlaten van het lijk
Tijdens het uitvoeren van dit gedrag, primaten stoten meestal een breed scala aan vocalisaties uitzoals alarmoproepen, hulpkreten en andere communicatie tussen individuen in de groep.
Hoewel dit gedrag een weerspiegeling kan zijn van het besef van de dood als een onomkeerbare en toevallige gebeurtenis, stoppen veel primaten gewoon met het behandelen van het lijk alsof het levend is.
Toch, dit mortuariumgedrag komt voor bij alle soorten primaten, wat erop zou kunnen wijzen dat de voorouders van de mens, ongeveer drie miljoen jaar geleden, dit gedrag al vertoonden.
Olifantenkerkhoven en het rouwen van andere dieren
Terminologisch zijn olifantenbegraafplaatsen plaatsen waar veel skeletresten van deze zoogdieren worden gevonden. Oude olifanten komen in deze gebieden terecht omdat daar de zachtste, licht verteerbare grassen voor hun versleten tanden worden gevonden.
Afgezien van het feit dat dit de reden is waarom dergelijke begraafplaatsen worden gevormd, lijken olifanten een speciale interesse te hebben in de schedels en slagtanden van hun soortgenoten, of ze nu verwant zijn of niet.
Ten tweede, olifanten lijden als ze een familielid of groepslid verliezen, vooral moeders met hun jongen. Ze proberen ze altijd wanhopig te reanimeren en kunnen ze dagenlang slepen.
Een andere soort waar mortuariumgedrag is waargenomen, is bij dolfijnen. Dolfijnen hebben een sterke gehechtheid aan hun levenspartners. Wanneer iemand sterft of op het punt staat te sterven, zorgt de rest van de individuen - hoewel vooral de vrouwen - voor het lichaam of de stervende.
Tot slot, in het algemeen, vogels, maar vooral papegaaien, lijden enorm onder het verlies van hun partner. Soms hebben ze het zo zwaar dat ze zich stilletjes liever dood laten gaan.
